Obóz w Szczypiornie

Google+ Pinterest LinkedIn Tumblr +

Obóz został założony na początku 1915 roku. Przetrzymywani w nim byli jeńcy wojenni rozmaitych nacji, przede wszystkim Rosjanie, ale także: Anglicy, Francuzi, Amerykanie, Rumuni, Serbowie. Obóz, zajmujący obszar 44 ha, z założenia miał mieć charakter przejściowy, z przeznaczeniem działania tylko w okresie letnim – wykonany był bardzo prowizorycznie.

 Formalnie zlokalizowany był już w Skalmierzycach, stąd jego oficjalna nazwa „Kriegsgefangenenlager Skalmierschütz”. Wydaje się, że głównym argumentem jego umiejscowienia był płaski teren, ograniczony rowem, tuż przy pasie granicznym, pomiędzy dawnym Cesarstwem Rosyjskim a Prusami – to z pewnością ograniczało ew. możliwości ucieczki jeńców (dokładna lokalizacja obozu jest przedstawiona poniżej, wraz z przełożeniem jej na współczesną mapę). Przez środek obozu przechodziły rowy melioracyjne, które odprowadzały wodę deszczową, co świadczy o dobrym odwodnieniu terenu. Niedaleko, bo 400 metrów od obozu (w stronę Kalisza) znajdowały się koszary wojskowe (budynki COSSW) – dzięki temu wojskowi mieli dogodne warunki hotelowe. Oprócz tego niedaleko przebiegała linia kolejowa, której zapewne używano przy transporcie jeńców, jak i materiałów budowlanych potrzebnych do powstania obozu. Wszystkie baraki były drewniane, do połowy wkopane w ziemię, co dawało większą izolację cieplną. Dodatkowo pokryte papą budynki potocznie nazywano „ziemiankami”. Obóz był otoczony kilkoma rzędami drutów kolczastych. Ponadto zlokalizowano 5 budek strażniczych wysokich na 15-20 metrów. 

Dnia 13 lipca 1917 roku skierowano do niego legionistów, którzy odmówili przysięgi na wierność Cesarza Niemiec i Austro-Węgier (niemal wszystkich z Królestwa Polskiego, I i III brygady). Sprzeciw żołnierzy był pochodną słów Józefa Piłsudskiego „wy do tej armii nie pójdziecie”, które odbiły się wśród nich szerokim echem.  Ogółem w obozie przebywało około 3000-3200 legionistów. Oficerów internowano w Benjaminowie, natomiast żołnierzy w Szczypiornie.

Legioniści podczas pobytu w Szczypiornie nie mieli narzuconych obowiązków. Ich jedyną powinnością było sprzątanie wokół baraków obozowych. Czasu wolnego posiadali dużo, więc zaczęli organizować go na rozmaite sposoby. Grupa żołnierzy otworzyła kącik literacki, inni rzeźbili w drewnie, grano w krykieta, a część osadzonych rozpoczęła przygodę z piłką ręczną tzw. szczypiorniakiem. Czym grano? „Szmacianką”, czyli zawiniętymi szmatami przeplecionymi sznurkiem. Powodem, dla którego popularność zyskiwała akurat szmacianka, był płaski, suchy teren, na którym gra w piłkę nożną spowodowałaby zakurzenie znacznego obszaru obozu (to tylko domysły). Wydaje się, że legionistom piłkę ręczną pokazali żołnierze Austriacy/Niemcy, którym była ona już znana od kilku lat. Bramki tworzyły dwie tyczki bez poprzeczki. Sędzią był najstarszy szarżą żołnierz grający w meczu. Z racji, że w Szczypiornie byli osadzeni żołnierze innych nacji, odbywały się też mecze międzynarodowe. Przyjmuje się, że w Szczypiornie po raz pierwszy zagrano w piłkę ręczną – szczypiorniaka – na ziemiach polskich.    

Po kilku miesiącach ciężkich warunków, jakie spotkały legionistów, część żołnierzy załamała się i przeszła do Wermachtu. Było ich ok. 840. Pozostałych legionistów spotkały nowe represje – zmniejszono racje żywnościowe, a oprócz tego kazano im naszyć na ramię numery obozowe. Żołnierze uznali to za zniewagę. Wówczas rozpoczęła się trzydniowa głodówka, o której rozpisywała się prasa w całej Polsce. Złe warunki bytowe przyczyniły się do znacznego pogorszenia zdrowia osadzonych. Wówczas podjęto decyzję o przeniesieniu legionistów do murowanych budynków w Łomży. Niemniej do tego czasu polscy żołnierze musieli pogodzić się z noszeniem numerów obozowych na zewnątrz baraków. Na koniec można jeszcze przypomnieć, że w obozie na przełomie 1915/1916 roku przebywała późniejsza żona Marszałka Józefa Piłsudskiego – Aleksandra Piłsudska.

Analiza zdjęcia „Dawniej i dziś”

Zdjęcie przedstawia obóz legionistów w Szczypiornie od strony Nowych Skalmierzyc, w kierunku Kalisza. Jako pierwsi prezentujemy fotografię wykonaną z drona z odzwierciedlonymi budynkami w tle, które, pomimo niewielkich rozmiarów, są wyraźne i charakterystyczne. Budynki w tle przedstawiają koszary w Szczypiornie, a po prawej stronie znajduje się Dworzec Towarowy przy komorze celnej w Szczypiornie. Po obozie nie zostało śladu z wyjątkiem rowu melioracyjnego przecinającego obóz, jak i rowu granicznego oddzielającego Cesarstwo Rosyjskie i Prusy.

Bibliografia:

Grzegorz Waliś – „Internowanie legionistów w obozie jenieckim w Szczypiornie w 1917 r.” AP w Kaliszu

Bożena Szal – „Obóz w Szczypiornie”

Jerzy Andrzejczak „Szczypiorniak” Ziemia Kalisza nr 48 25 XI 1984 roku.

Share.

Dodaj komentarz