W okresie II Rzeczypospolitej Kalisz był ważnym ośrodkiem garnizonowym. Tworzenie zrębów kaliskiego garnizonu zaczęło się praktycznie zaraz po odzyskaniu niepodległości, w listopadzie 1918 roku, kiedy to Polska Organizacja Wojskowa i Straż Obywatelska powołały sztab wojskowy. Następnie powstał I Batalion Pograniczny i utworzono 29. Pułk Piechoty Ziemi Kaliskiej (późniejszy 29. Pułk Strzelców Kaniowskich). 

Gen Tokarzewski, elewi i oficerowie, w tle budynek 5 Kompani 29 Pułku Strzelców Kaniowskic, obecnie sztab COSSW. Fot. ze zbiorów Damiana ZalewskiegoW tym niespokojnym dla Polski okresie, gdy burzliwie kształtowały się granice kraju, kaliscy żołnierze od razu wzięli udział w walkach. Wspierali wielkopolskich powstańców, a już na początku 1919 roku ruszyli na front wschodni, gdzie toczyli boje z Ukraińcami, by później wziąć udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W tym czasie w Kaliszu szkolono pododdziały na potrzeby frontu i formowano nowe jednostki, jak np. 203. Ochotniczy Pułk Ułanów. Ostateczne ukształtowanie się garnizonu kaliskiego – w formie, w jakiej przetrwał do wybuchu II wojny światowej – nastąpiło w 1921 roku. Wtedy to, w kwietniu, powrócił do Kalisza 29. Pułk Strzelców Kaniowskich, a w październiku utworzono w Kaliszu 25. Pułk Artylerii Polowej (późniejszy 25. Pułk Artylerii Lekkiej Ziemi Kaliskiej). Ponadto – w wyniku rozpoczętej w sierpniu 1921 roku reorganizacji Wojska Polskiego – powstała 25. Dywizja Piechoty, która swą siedzibę sztabu miała właśnie w Kaliszu.

29 Pułk Strzelców Kaniowskich

Zdjęcie przedstawia żołnierzy 29 Pułku Strzelców Kaniowskich. Podchorążowie w Szczypiornie 1938/1939 W19-3800005Geneza pułku ma swój początek w listopadzie 1918 roku, kiedy to zorganizowano trzy bataliony Okręgu Kaliskiego Polskiej Organizacji Wojskowej. Żołnierze stacjonowali w Kaliszu, Szczypiornie i Sieradzu (bataliony I i II) oraz w Koninie, Pyzdrach, Słupcy i Turku (batalion III). Początkowo batalionami dowodził por. Juliusz Ulrych, ale niebawem, po zmianach i powołaniu dowództwa okręgu wojskowego w Kaliszu, na czele jednostki stanął płk  Józef Lewszecki. Miesiąc później dowodzenie batalionami, działającymi już pod wspólną nazwą 29. Pułku Piechoty Ziemi Kaliskiej, przejął ppłk Karol Szemiot. Pierwsze działania zbrojne pułku polegały na wsparciu  Powstańców wielkopolskich w pobliżu miejscowości Anastazewo. W styczniu 1919 roku ten sam batalion udał się na front wschodni, gdzie rozpoczął walki z Ukraińcami. Dwa pozostałe bataliony wyruszyły na front w czerwcu i wzięły udział w walkach o Lwów. 10 lipca 1919 roku nastąpiło połączenie 29. Pułku Piechoty Ziemi Kaliskiej z 14 Pułkiem Strzelców (wywodzącym się z 4. Dywizji Strzelców). Od tej pory jednostka nosiła nazwę 29. Pułku Strzelców Kaniowskich i wchodziła w skład 10. Dywizji Piechoty. Dowódcą pułku został mjr Stefan Walter. Zaszczytny przydomek – „kaniowski”– otrzymały m.in. cztery pułki piechoty, dla upamiętnienia walk stoczonych przez II Korpus Polski z Niemcami w maju 1918 roku pod miejscowością Kaniów. Od lipca do października 1919 roku kaliski pułk walczył nadal z Ukraińcami, a w październiku, wraz z całą dywizją, został przeniesiony na Wileńszczyznę jako odwód Frontu Litewsko-Białoruskiego wojny polsko-bolszewickiej. W wyniku rozpoczętej w maju 1920 roku bolszewickiej ofensywy nastąpiły ciężkie walki, które doprowadziły do odwrotu wojsk polskich. Załamanie frontu i nieustanny odwrót przywiodły pułk aż pod Warszawę. Tam zapisała się najchlubniejsza karta w historii tej jednostki. Pułk wziął wówczas udział w walkach o miejscowość Mokre w okolicy Radzymina, na kluczowym odcinku bitwy warszawskiej. Dzielna postawa żołnierzy została okupiona śmiercią ich dowódcy – mjr. Waltera. Po wygranej bitwie warszawskiej i pogoni za cofającym się przeciwnikiem, pułk walczył dalej, aż do zakończenia wojny z bolszewikami. Następnie jednostkę skierowano do Brześcia, a stamtąd rozlokowano w kordonie wojskowym wzdłuż linii Bugu. W marcu 1921 roku przyszedł rozkaz odesłania pułku do Kalisza. Żołnierze przybyli nad Prosnę 4 kwietnia. Na 15 maja 1921 roku wyznaczono uroczystość  ręczenia pułkowi sztandaru. Było to wielkie wydarzenie dla całego miasta, a najważniejszym gościem  uroczystości był Józef Piłsudski. W czasach pokoju pułk prowadził typową działalność szkoleniową i pełnił przy przydzielone mu funkcje w systemie obronnym państwa.

Żołnierze 29 Pułku Strzelców Kaniowskich W oddali widoczna ulica 25 Dywizji. Fot. ze zbiorów Damiana Zalewskiego W19-3800026Tak jak inne polskie jednostki piechoty w tym czasie, składał się z trzech batalionów, z czego dwa miały koszary w Kaliszu, a jeden w Szczypiornie. Średnio liczył ok. tysiąca żołnierzy. Stacjonowanie w Kaliszu wpływało silnie na zacieśnianie więzi z mieszkańcami miasta,  którego pułk stanowił ważny podmiot. Sytuacja zmieniła się wraz z wybuchem II wojny światowej, kiedy to w  nocy z 3 na 4 września 1939 roku 29. Pułk Strzelców Kaniowskich, wycofując się przed Niemcami, opuścił miasto, by już nigdy do niego nie powrócić. Kaliscy kaniowczycy brali udział w największej bitwie polskiego września – nad Bzurą. Później przez Puszczę Kampinoską formacja przedostała się do Warszawy i tam brała udział w obronie miasta. Historia jednostki kończy się z dniem 28 września 1939 roku – gdy nastąpiła kapitulacja stolicy.

25 Pułk Artylerii Lekkiej

Szkoła Podoficerska 1938-1939 25 Pal. Ziemi KaliskiejPułk Artylerii Lekkiej Ziemi Kaliskiej powstał w 1921 roku. Z 14. Pułku Artylerii Polowej z Poznania i z 17. Pułku Artylerii Polowej z Gniezna odłączono trzy dywizjony armat i wysłano je do Kalisza celem utworzenia na miejscu odrębnej jednostki artyleryjskiej, mającej w działaniach wojennych wspomagać piechotę. Za formalną datę powstania formacji uznaje się 31 października tego roku, kiedy to wydano pierwszy rozkaz pułkowy pierwszym dowódcą i organizatorem jednostki był ppłk Antoni Merviglia de Crivelli. Nowo powstały pułk został skoszarowany w dwóch odrębnych miejscach w mieście, tj. przy ulicy Nowy Świat (obecna siedziba PWSZ), gdzie umieszczono także dowództwo pułku, oraz przy ulicy Piskorzew (obecnie Piskorzewie). Organizacja pułku od samego początku napotykała na spore problemy związane z brakami lokalowymi, brakiem stajni, sprzętu itp. Konsekwencją tych trudności był podział pułku. Pod koniec 1923 roku jeden z dywizjonów pułku został etaszowany* do koszar w Ostrowie Wielkopolskim. Pozostał formalnie w strukturach 25. Pułku Artylerii Lekkiej, bowiem w Kaliszu nadal mieściło się dowództwo jednostki, jednak faktycznie współdziałał i szkolił się wraz z 60. Pułkiem Piechoty, który stacjonował w Ostrowie. Przez kilkunastoletni okres stacjonowania pułku w Kaliszu  mieniali się jego dowódcy. Warto wspomnieć m.in. ppłk. Czesława Szystkowskiego, który dowodził pułkiem najdłużej – ponad 7 lat. Ostatnim dowódcą był natomiast ppłk Antoni Wojtanowicz, który poszedł z pułkiem na wojnę we wrześniu 1939 roku. Inne ważne wydarzenia w historii pułku to zmiana jego nazwy na 25. Pułk Artylerii Lekkiej Ziemi Kaliskiej oraz wręczenie mu sztandaru (29 czerwca 1937 roku w Poznaniu). Historię kaliskiego pułku artylerii kończy kampania wrześniowa. Pułk wraz z pozostałymi jednostkami 25. Dywizji Piechoty wchodził w skład Armii Poznań. Poszczególne dywizjony miały udzielać wsparcia artyleryjskiego pułkom piechoty. Dywizjony pułku uczestniczyły m.in. w największej bitwie kampanii wrześniowej – nad Bzurą. Zdziesiątkowane – dotarły do Puszczy Kampinoskiej i do Warszawy. Wart podkreślenia jest fakt, iż jedynie kaliski pułk artylerii przebił się do Warszawy wraz z dwoma bateriami swoich armat (8 sztuk), które skutecznie wykorzystał do obrony miasta. Były to jedyne armaty z ponad 50 baterii, jakimi dysponowała Armia Poznań i Armia Pomorze w wojnie obronnej 1939 roku.

25 Dywizja Piechoty

W19-3800023 Wodecki, d-ca Komp-kursu, V.1935 rokDywizja powstała w wyniku reorganizacji Wojska Polskiego, której główne etapy tworzenia miały miejsce pomiędzy sierpniem i listopadem 1921 roku. W skład dywizji weszły: 29. Pułk Strzelców Kaniowskich, 56. Pułk Piechoty, 60. Pułk Piechoty, 25. Pułk Artylerii Lekkiej. Siedzibą sztabu był Kalisz, ponadto mieściła się tu większość pozostałych służb dywizyjnych. Pierwszym dowódcą dywizji był gen. bryg. Jan Karol Wróblewski, który stał na jej czele od listopada 1921 roku do lutego 1925 roku. Po nim dowodzili: gen. bryg. Albin Jasiński (luty 1925 – czerwiec 1929), gen. bryg. Michał Karaszewicz-Tokarzewski (czerwiec 1929 – listopad 1935) i gen. bryg. Franciszek Alter (listopad 1935 – wrzesień 1939). O wysokich kwalifikacjach tych oficerów świadczą ich ówczesne i późniejsze dokonania. Generał Michał Karaszewicz- -Tokarzewski był wysoko ceniony przez Józefa Piłsudskiego, zasłynął m.in. tym, że tuż po kapitulacji w 1939 roku stanął na czele Służby Zwycięstwu Polski, a podczas II wojny światowej był zastępcą gen. Władysława Andersa. Generał Franciszek Alter był również doświadczonym oficerem, pokazał to szczególnie podczas kampanii wrześniowej, dowodząc 25. Dywizją Piechoty, która walczyła m.in. nad Bzurą i w obronie Warszawy. Osadzony w obozie jenieckim w Murnau, zmarł na początku 1945 roku. Wszystkie powyższe fakty świadczą o znaczącej roli, jaką odgrywał garnizon kaliski w systemie obronnym II RP. Lokalizacja jednostek wojskowych na terenie naszego miasta znacznie też podnosiła rangę i znaczenie Kalisza. Obecnie na nowo odkrywamy te fakty, które stanowią istotny element naszego lokalnego dziedzictwa historycznego.

* Detaszować – odkomenderować do jakiejś jednostki wojskowej, odesłać.   

Artur Kijewski, Damian Zalewski 

  • Wojsko »
  • Jednodniówka Strzelecka wydana z okazji 10-tej rocznicy istnieja Oddziału Imienia Józefa Piłsudskiego w Kaliszu
  • Wojsko »
  • Jednodniówka Strzelecka wydana z okazji 10-tej rocznicy istnieja Oddziału Imienia Józefa Piłsudskiego w Kaliszu
Share.

Jeden komentarz

Dodaj komentarz